ویژه گی های مفاهیم ریاضیات پایه : ( ایجاد انگیزه و پرورش نظم ودقت نوآموزان و...)
ویژگی های مفاهیم ریاضیات پایه: از امادگی تا کلاس دوم
طبقه بندی- شمارش با معنی و درک مفاهیم
عدد –
مبنا دسته کردن
در شمارش و درک اعداد چند رقمی – جمع وتفریق .
ورعایت توالی,تداوم و وحدت درفعالیتهای آموزشی جهت
استفاده از فرصتها و یادگیری کامل و صحیح برای همه نوآموزان .
مفاهیم ریا ضی هما
نی است،که آفریده شده است. تلا ش درکشف حلقه های منظم آن با یدمستمر با شد.
همه در زندگی نیازمند درست اندیشیدن
هستند، تا درلحظات یک عمرزندگی بهترین وخوش آیندترین تصمیم گیری را داشته باشند.
مفاهیم ریا ضی از دوره آمادگی تا
پایان آموزش ابتدایی بایستی شامل حداقلهایی مشخص و تعریف شده ای با شد. که نه
تنها پا سخگوی حداقل حق و حقوق تک تک فراگیران باشد،بلکه زمینه و امکانات رشد
قوای ذهنی تک تک آنها را با توجه به استعدادها و تفاوت های فردیشان فراهم ُنماید.
مفاهیم ریاضی ، چون دانه های مروارید بسیار منظم ، بطور
افقی وعمودی ، و از ساده به مشکل ، و از پا ئین به بالا چیده شده است. و ساختمان کا ملی ازمفاهیم را سا زما ن داده است. که
یادگیری آنها به هما ن نظم در ذهن انسان وبصورت بسیار طبیعی اتفاق میافتد. برای مثال طبقه بندی دریچه ورود ذهن به مفاهیم کمی و شمارش صحیح میباشد.وشمارش با معنی وبادرک مفاهیم
اعداد(عددهای یک رقمی) کلید ورود موفق نوآموزآن به درک مفاهیم جمع وبعد تفریق وبا
لاخره، توانایی درک کامل چها ر عمل اصلی خواهندکرد.
ذهن کودکان 4 تا 9 سا له نیازمند فرصتهای مکا نی و زمانی وفیزیکی
لازم وکافی میباشد، تا از مرحله درک کیفی وسطحی (دوره تفکرپیش عملکردی) به مرحله
درک کمی وعمقی (دوره تفکرعملکردی) برسند. مرز مشخص ما بین این دو مرحله ، توانایی درک دو مفهوم ابقا کمیت و برگشت پذیری است. بمنظوردرک صحیح
وکامل این دومفهوم کلیدی ومهم توسط نوآموزان، بازیها وفعالیتهای منظمی پیشنهاد می شود
.این بازیها وفعالیتها بایستی مرحله بمرحله موردتوجه قراربگیرد.وپس ازاطمینان از
یادگیری کامل یک مرحله، بمرحله بعدی توجه شود.این حلقه های منظم فکری ،کمکهای
اولیه ذهن برای درست اندیشی محسوب می شود . ابقاءکمیت مربوط به کمیتهای مختلف از
جمله؛ عدد ،طول ،سطح ،حجم ،گنجایش، وزن و زمان میباشد. که ساده ترین آن همان عدد
است.که یادگیری آن خود کلید یادگیری وحل مشکلات مفاهیم بعدی دراین زمینه خواهدبود.
آنهم صدالبته با برنامه ریزی صحیح فعالیتهای آموزشی وبدون حاشیه، که بتدریج وبمرور
زمان یادگیری کامل حاصل خواهد شد.این مهم در پیشرفت تحصیلی نوآموزان
بسیارموثرخواهدبود.
مفاهیم اولیه ومهم ریاضی وهمچنین توجه
به هدف های مرحله ای رشد ذهنی کودک ،همان پله های یادگیری وپیشرفت درسنین اولیه
آموزش از آمادگی وکلاس اول تا کلاس سوم دبستان ،که کلاسهای پایه محسوب میشوند.
بسیار ضروری وکارگشا خواهدبود. اینک چند نمونه
از این مفاهیم و هدفها مورد توجه قرار می گیرد. ُُ
ا لف – مفهوم عدد وهدفهای مرحله ای :ُ
تدریس این مفاهیم مهم ،ضمن تدریس
مفاهیم ابقاءعدد و برگشت پذیری ، ضرورتا بایستی از حدود4سالگی و دوره آمادگی بابازی
و مسابقه آغا زشود.
۱- نامگذاری اشیاء : بازی هر چیزی اسم دارد دست ،اول هرکس به نوبت اسم خودش را
،دوربعدبه نوبت اسم مادر،ودردوربعدی اسم پدر و... . بتدریج فرش ،موکت ،میز، صابون
،لیف.،دخترها ، پسرها ، گلهاو… .همچنین اسم شکلها ی هندسی وقوطیها
و….که بچه ها درخا نواده ،بارها
ازآن استفاده کرده اند. در دوره آما دگی با اهمیت ودقت بیشتری موردتوجه قراربگیرد.تا بتدریج شباهتها
و ویژهگیهای هرگروه برجسته بشود. دراین موقعیت کودک نوعی احساس کمبود ونیاز
بدانستن بیشتردراین زمینه میکند، وهوش ویاتوانمندیهای ذهنی او بکمکش آمده بدرک
مفهوم طبقه بندی دست پیدا میکند.دراین زمان می گوییم ؛یک مرحله رشد ذهنی کودک حاصل
شده است.یعنی کشف رابطه بین اسمها.اسنفاده ازهرآنچه که مفید با شدو بطورساده و آسان دردسترس کودک با شد.تا ذهن کودک هر زما ن که امکا
ن می یا بد وفرصتی حاصل میشود،واکنش نشا ن دهد. هرقدرکودک زودتربه این موقعیتها
پاسخ دهد،قطعا زودتر بمرحله تبلور ذهنی خواهدرسد. ودرجمع کودکان باهوشترجلوه
خواهدکرد. البته نه با فشا ر و تحکم وحفظ کردن اشعارگونه وحا فظه ای، بلکه
آنقدربازی ومسا بقه تا ضمن درک کامل موضوع ،مهارت لازم برای ادامه حاصل شود.
درآغاز روزهای تدریس (درکلاس های آمادگی واول)،هرجلسه تدریس یا بازی هدفمند، حدود۱۰ دقیقه، البته
برای فارس زبا نها طول بکشد. تا فرصت یا دگیری کا مل حلقه های اولیه ،توسط همه
نوآموزان حاصل شود. ومرحله بعد زما نی شروع میشود،که گنجینه اسمها و کلما ت به
اندازه ای باشد،که کودک قادرباشد شباهت بین آنها رامورد توجه قرار بدهد.بطورتقریب زمان
لازم برای اجرای موفق دریک کلاس معمولی حدود۱هفته تا ۱ ماه پیش بینی
میشود.البته باین شرط که اکثریت بچه ها بنتیجه مطلوب آموزشی برسند.
۲- طبقه بندی : تشخیص
ویژگی های مشترک بین عضوها ،همرنگها ، همشکلها ، هم اندازه ها ،همجنس ها و…(آشنایی یامجموعه یاگروه)
مثلا اسم وسا یل آشپزخا نه ،اسم اندام بدن، اسم دوستا ن،اسم اعضای خانواده
،گلها،حیوانا ت ،انواع قوطیها وشکلهای هندسی مشابه و… . دراین
فرایندپرورش دقت به محیط اطراف وتقویت حا فظه وتعیین خط ومسیرحرکت وهمچنین افزودن
برگنجینه لغات وکلمات موردنیاز وضروری که در آینده مورد نیاز فردخواهد بود،به دقت
مورد توجه قرار می گیرد. بمنظورتقویت هدفمندتفکرکودک ، دو نوع طبقه بندی مهم دیگر 1- هرچیزی کاری دارد, یاهر شی، کا ربردی دارد ویا هروسیله برای کاری
سا خته شده است. ۲- هرچیزی جا یی دارد. چه از نظر نگهداری وچه از نظر استفاده موردتوجه
قرارمی گیرد. مثلا چاقو و یا قاشق ویا مداد
وکفش و….هریک درجای خاص خودش نگهداری می شود.ومورداستفاده خاص خودرادارد.
وبا لاخره هرچیزی رنگ ,شکل , وزن و….. دارد. همچنین درموقعیت مناسب به
ویژگی های خاص دیگر نیز توجه می شود.ابتدایک ویژگی :مثل توجه به کودکان هم اسم،
یاتوجه به کودکان ویا اشیاءو… که صدای اول اسم آنها (س ) میبا شد.
وبعدازیادگیری کامل آن توجه واستفا ده از ۲ ویژگی ، مثل توجه به شکل ورنگ،شکل و
سایز و… . لازم به یادآوری است که مهره های منطقی تدریس دراین زمینه همراه
بابازی های متنوع درداخل وخارج ازکلاس ، نقش مهم وسازنده ای خواهد داشت.بویژه برای
کودکانیکه بدلایل برخی مشکلات ،یهمکاری لازم رادرکلاس ندارند.
توجه : چنانچه با قدری صرف زمان ومطا لعه جزوه های معرفی شده درزمینه
مفاهیم وروش تدریس آن دردوره آما دگی ، وبا برخوردعلمی،بتوانیم ازآغازکار آموزش
معلومات نوآموزان را(همان تجربه ها ،دیده ها وشنیده های اندک ونا قص کودکان
3تا5ساله) به درستی تصحیح وگسترش ،وبصورت دقیق طبقه بندی کنیم،مطمنا”زمینه ای
ازتوانمندی های ذهنی مثبت وسا زنده ای ،برای آنها فراهم خواهیم کرد.که هریک
ازفراگیران متنا سب با گذشته ودارایی های خود،درفعالیت های رشدویا دگیری بعدی احسا
س موفقیت کند.ودربازی های آموزشی آینده شوق وجدیت بیشتری ازخودنشان بدهند.وهریک
ازسرعت یادگیری خوددرکنا ردیگران بخود ببالد. زیراحافظه انسان ۳وظیفه اصلی برعهده
دارد.اول مفهوم تازه را کشف ودرک کند.دوم مفهوم تازه رارمزگردانی وطبقه بندی
نماید.وسوم درهرزمان که ضرورت ایجا ب می کند،آن مفهوم رابخاطرآورده وضمن حل مشکل
پیش آمده،درآن بازنگری وآنرابروز رسانی نماید.
۳ – ترتیب و ایجادنظم : منظم کردن عضوهای یک مجموعه،براساس یک یا چند
ویژه گی و…. مثلا براساس بلندی،چاقی ،وزن ، رنگ ، گنجایش و…قطعا ازمفوم ساده به مشکل .آنهم با بازی ومسئولیت پذیری کودکان
،وگام به گام و اطمینان کامل ازیادگیری هرمرحله. مثل ردیف شدن بچه ها
درصف براساس حروف الفباء ویا قد ویا هر ویزگی دیگر.
۴ – رابطه دوتایی : جفت کردن ودرمقا بل هم قرار دادن عضوهای دو مجموعه
ی جدا ازهم براسا س یک ویژگی. مثلا یک کدا م عضو مجموعه ولی(دسته اول) ،ما ل کدام
عضو مجموعه دومی(دسته دوم) باشد.بطورمثال ،کدام میوه برای کدام بشقا ب(تعدادی سیب با
تعدادی بشقاب.باقراریکی برای یکی)، ویا ؛کدام نفر درکدام صندلی .کدام کلا ه برای
کدا م نفر، و کدام عینک متعلق به کدام کودک است.
۵ – مقا بله یک بیک : در ادا مه بازی قبل ،درک این مفهوم که، یک عضو از
مجموعه اولی فقط برای یک عضو ازمجموعه دومی درنظرگرفته شود.یا یکی از این گروه،
برای فقط یکی ازآن گروه انتخاب شود. ورعا یت آن دربازی های بعدی. وبا لاخره تشخیص
کمتری وبیشری . دراین بازی های هدفدار می توان عضوهای دو گروه (طبقه=مجموعه) رابا
کیفیت متفاوت ازلحاظ چیدمان در مقابل هم قرارداد. وبیان نتیجه هربازی با جمله سازی
کامل.که مثلا : تعدادصندلی هااز تعدادبچه ها کمتر ویابیشتر میباشد. بازی با انگشت (دست
سمت دربالا،بتعدادپنجره ها انگشت بازکن.برای هر دست که داری یک انگشت بازکن و...)،
ویابیشتراز تعدادپایی که داری، ویاکمتراز انگشتان یک دستت ، انگشت بازکن.).بازی با
انگشت حتما با لال بازی همراه خواهدبود. که این لال بازی نتایج مفیدی برای کلاس
ومدیریت آن خواهدداشت.
۶- درک تنا ظر یک بیک
وهما نقدری : آنگا ه که عد د عضوهای دو مجموعه بی کم وکا ست با هم مقا بل =نظیر =
برابر= مساوی می شوند. وبیان نتیجه باجمله سازی کامل.مثلا:تعدادبچه ها همانقدر است
،که تعدادصندلی ها،یاهما نقدرصندلی بود،که هما نقدردانش آموز داشتیم. توجه به بازی
هما نقدرکه من انگشت باز می کنم ،شما هم هما نقددرانگشت باز کنید.این بازی بیانگر
یادگیری کامل مفهوم اول عدد(مفهوم اصلی عدد) ازسوی نوآموزان می باشد.
۷ – درک مفهوم عدد:نمایش. دادن (مفهوم اصلی عدد)،با انگشت , یا ضربه
به میز باچند انگشت,ضربه بزمین با پا،نمایش تعدادپنجره باکف زدن , یا… با بازیهای متفاوت کودکا نه دیگر.آنقدرکه نیاز بشمارش دسته های تا5
عضو درکلاس کمرنگ شود.وکمتر نوآموزان ازشمارش استفاده بکنند.
۸ – نامگذاری معنی دار عدد وشمارش کامل عضوهای یک مجموعه: اگر چه
ممکن است برخی ازنوآموزان شمارش بدانند، بایستی این با زیها را با عنوان لال بازی ،به آنها ارائه کرد. تا به اندازه کا فی تمرین بعمل آید وکودک بنوعی از شمارش
عضوهای مجموعه های کوچک (مجموعه های تا ۵ عضو) بی نیا زشود، ومها رت لازم را
کسب نما ید. تا درزما ن عمل جمع، از انگشت استفا ده نکند, و نیازی به استفاده از
انگشت نداشته با شد. واز مها رت وسرعت مطلوب برخورداربا شد. تا زما ن کمتری از کلا
س در این زمینه صرف شود . واحسا س لذت وتوانمندی در چهره کودک مشهودبا شد.
۹ – آشنا یی با نما دنوشتا ری وطرز نوشتن عددها :مها رت نوشتن
اعداد،ابتدا از ۱ تا۵ وبعد از۵ تا10معرفی می شود. وهرزما ن که ضرورت حا صل شد، صفر بجای هیچی
معرفی می شود. بسیا رمطلوب خواهد بود که کودک درهنگا م ورود به کلا س اول دبستا ن
بداند؛ دو دست,دوچشم و…. وبا لاخره هردستش ۵ انگشت دارد.
کودکی که به این پرسشها با اطمینا ن وبدون نگرانی پا سخ بدهد ، قطعا با آما دگی
کامل وارد کلا س اول ابتدایی خواهدشد.
۱۰ – درک مفاهیم یکعدد : (ابتدا اعداد یک رقمی تا ۵ برای آما دگی ،
وبعدتا عدد۱۰) –هر عدد دارای ۳ مفهوم میبا شد. اول مفهوم اصلی عدد: که تعداد عضوها ی یک را مشخص میکند. دوم مفهوم ترتیبی عدد:که به عددهای قبلی وبعدی ویکی کمتر ویکی بیشتراشا
ره میکند. سوم مفهوم ترکیبی عدد: که به ترکیبا ت یک مجموعه یا دسته تا کید دارد.
و در کل ،زمینه ورود ذهن را به درک صحیح چها ر عمل اصلی ،آنهم بصورت بسیار طبیعی
مهیا میسازد. لازم به یا دآوری است که این مفاهیم قبل ازتدریس جمع وبعنوان مرز مهم
ابقاءکمیت ،بایستی مورد توجه قراربگیرد. مفا هیم سه گا نه عددبشرح زیر، وهرروز
چندین دقیقه بصورت مسا بقه وبازی باشرکت تک تک نوآموزان(انفرادی)،یابصورت گروهی تدریس
می شود.
ب- مفاهیم یک عدد
۱ – مفهوم اصلی عدد: توجه به پرسشهای زیر که میتواند در منزل یا مدرسه
کارساز باشد.وتوجه کودک را بمرور زمان (قدری دیر یا زود) به موضوع جلب کند.درهر فرصت مناسب
،جهت آشنا یی با محیط اطراف وپرورش دقت کودک : – دیشب خا له چند
تا مهما ن داشت؟ -چندتا خا له داری؟ – چندتا لب داری؟ -این دستت چندتا
انگشت دارد؟ -دربشقا ب شما چندتا میوه هست؟ – کلا س چندتا
پنجره دارد؟ – اینجا چندتا پله دارد؟ -چندتا خواهر داری؟ – و… پرسشها یی که پا سخ ثا بت داردوحا فظه را تقویت میکند. نه اینکه
چندتاعروسک داری ؟ توجه: این نوع پرسشها(مثل چندتاعروسک داری؟) درکلا س نه تنها
مفیدواقع نمی شود،بلکه هم مضر وهم یکی ازعا مل حواسپرتی کودک میبا شند. بازیهای
مهارتی که موجب سرعت دریادگیری نیز میشود،بازی با انگشت است.تعدادی انگشت را
بازکرده ونشا ن میدهیم،واز بچه هامی خواهیم که ،مثلا:(- اینقدر کف بزنید. – اینقدرآهسته به میز بزنید.- اینقدر انگشت بازکنید.-هما نقدر که
چشم دارید,به زمین ضربه بزنید. و ما آهسته کف میزنیم . یا ما با پا به زمین ضربه
میزنیم واز آنها میخواهیم انگشت باز کنند،یاکف بزنند .
۲ – مفهوم ترتیبی عدد: – هما نقدرکه پا دارید, یکی بیشتر ویا
یکی کمتر انگشت با ز کنید. ( مدت زمانی تاکید بربازی یکی بیشتر، وپس از اطمینا ن
ازیا دگیری مدتی هم یه یکی کمتر تاکید می شود.). وشما رش ترتیبی اعداداز ۱ تا ۵ همراه با باز
کردن انگشتان یک دست ،وشمارش با لعکس از ۵ تا۱ همراه با بستن انگشتان دست. .یعنی همراه با
شمارش هما ن تعدادانگشت را باز کند ونمایش دهد. تا همه نوآموزان باکسب مهارت های
لازم، از استفاده ی انگشت درهنگام شمارش خسته شوند واحساس بی نیازی کنند.
۳- مفهوم ترکیبی عدد:
هرگاه پاسخ ۳ پرسش منظم وپشت سرهم از کودک خواسته شود. که سا ده ترین این
پرسشها ،از داخل خا نوا ده ها با شد،بسیا ر منا سب خواهد بود. وبایستی آنقدر در
روزها وجلسا ت متعدد وحتی بصورت مسا بقه اجرا شود،که همه نوآموزان ضمن درک اهمیت
آن ،که هرروز مورد توجه قرار می گیرد،فرصت فهم ودرک وحتی حفظ کردن تر کیبا ت آن
عددرا،(مثلا ترکیبا ت عدد ۳ را) کسب نما یندوبه خاطر بسپارند.
این پرسشها از این جمله هستند: – دایی رضا چندبچه دارد؟- چندتا ش
دخترهستند؟- چندتا ش پسر هستند؟) ویا(- دیشب چندتا مهمان داشیم؟- چندتا ش آقا بود؟
– چندتا ش خانم بودند؟)- (فکر میکنید من (یا …. ) چندتا بچه دارم؟ – چندتا ش دختر هستند؟ – چندتا ش پسر هستند؟ )ویا (ما در شما چندتا بچه دارد؟
-چندتادختر؟-چندتاپسر؟)ویا( اگر من ۵ تا فرزند داشته باشم ،فکر میکنید
چندتا ش دختر وچندتا ش پسر هستند؟).آنگاه که کودک جسماوفکرا فعال شود،فعالیتهای
آموزشی ساده وجزیی ازتجربه های او،ویالااقل درحدتوان جسمی وفکریش باشد،قطعا بتدریج
مهارت وسرعت مناسب خودرا کسب خواهد کرد،چون براحتی تعداددوستان وهمبازی های خودرا
درذهن مجسم میکند،وضمن شمارش ذهنی به پاسخگویی می پردازد.وازاین تواتنمندی خود لذت
می برد.با این نوع آموزش میتوان گفت قطعا مشکلا ت آموزشی درزمینه جمع وتفرق
درآینده، یا از بین میروند ویا بسیا رکمرنگ خواهندشد. چون چیزی از کودک پرسیده
میشود، که درزندگی او دارای وزن وارزش میباشد. ودرضمن در دسترس وقا بل بررسی
وتجربه وتکرارهستند، وهمواره در ذهن کودک نیزبصورت خاطره تکرار ویا دآوری میشوند.
این بازی را میتوان با انگشتا ن دست نیز اجراوتکرار نمود.
۴ -آغاز معرفی مفاهیم جمع وتفریق: عمل جمع در۲ مفهوم افرازی
وافزایشی، وطرز نوشتن آن به فارسی وریاضی درآمادگی وکلاس اول.وهمچنین عمل تفریق در
۴ مفهوم؛ افرازی،کاهشی،مقا یسه ای،و جمعی تفریق ،که ازآمادگی تاکلاس
دوم تدریس ویادگیری کامل خواهد شد.
جهت مطا لعه ادامه عددنویسی ومبنا
دسته بندی ومنطق چهار عمل اصلی مربوط به کلاس های ابتدایی لطفا به:۱-جزوه ریاضیات سا ل۷۰ با روش تدریس فعال همراه با کمکهای اولیه
پیشنهادشده است. و۲- جزوه ریا ضیا ت پا یه،بخش معرفی روشهای تدریس استدلای،با استدلال
توضیح داده شده است. ص ۳۷ –و ص۴۲۲ رجوع بفرما یید. و
با منطق کلی عدد ،درریاضیا ت پایه آشنا شوید. البته لازم به توضیح است ، که بمنظور
معرفی روش تدریس استدلا لی و مشکلا ت آن درارائه مفاهیم ریاضی با روش استدلالی،این مفاهیم فقط بصورت استدلال مطرح
شده است.تامربیان محترم به مشکلات یادگیری این مفاهیم ازسوی کودک پی ببرند. اگرچه
موضوع عددنویسی برای خواننده محترم موضوعی پیش پا افتا ده میبا شد.ضرورتا بمنظور
تدریس به روش فعا ل تقا ضامیشود،به جزوه روش تدریس ریاضی سا ل ۷۰ تربیت معلم رجوع
بفرمایید. منبع رجوع سایت(www.riazi-paye.ir)
ب – هدفهای مرحله ای
معرفی مفاهیم چپ وراست :
ج - جهت یابی و آشنایی با سمت وسو
۱ – آشنایی با محیط : سمت در ،سمت پنجره ،سمت بابا،سمت پله ، سمت
باغچه ،سمت بخا ری و…. با لاخره شناخت سمت وسو .( – دست سمت در با
لا. – دست سمت … با لا و... . – با دست سمت در ،گوش سمت پنجره را بگیر. –بادست سمت پنجره،
مچ پای سمت در را بگیر. و... .
۲-آشنایی با توانمندیهای خود: – با کدا م دست خوب
نقا شی میکنی؟ – با کدا م دست قاشق را می گیری وغذا میخوری؟ – وباکدام دست… . البته پاسخ های کودکان براساس
مرحله قبل یادگیری ،اشاره کودک به دست سمت در، یا دست سمت پنجره ،خواهدبود.بعداز درک اینکه
کودک باکدام دست بهتر وبامهارت بیشتر کارمی کند،حاصل شد،مدتی فرمان مربی تاکید
برآن دستی خواهد بود،که :-دستیکه باآن بهتر مینویسید بالا. –همان دستیکه باآن بهترسنگ پرتاب می کنید کتاب را بالا بگیرید.و...
.
۳ – معرفی راست وچپ : معرفی دست راست ودست چپ ،ودرک اینکه خودش راست
دست یا چپ دست میبا شد. و بالاخره شنا خت ومعرفی دوستا ن چپ دست که اصولا در اقلُیت
هستند،دراین مرحله انجام می شود.البته باید توجه داشت که ،استفاده از دست چپ به
جای دست سمت پنجره ،ودست راست به جای دست سمت در،از این به بعد ازدقت بیشتراستفاده
شده ودرک وفهم دقیقتری راموجب خواهد شد.
۴ – درک نسبی بودن سمت و سو: درک
این مفهم ممکن است نیازبه زمان بیشتری داشته باشدو در کلا س اول تکمبل گردد.البته
با روزی چندین دقیقه برنا مه ریزی واهمیت دادن به این با زیها در دوره آما دگی ،موجب
دقت بیشتر کودک در دیدن ، درشنیدن ، در طرزبیان ودرهنگام گفتگو ، وهمچنین دراجرا و… بسیا ری ازمشکلا ت ارتبا ط کلا می واجرایی را مرتفع خواهد نمود.
5- زمینه سازی جهت معرفی جهت های اصلی :شمال وجنوب و شرق و غرب و... .
د – هدف های مرحله ای
زبان آموزی : صداشناسی براساس درک مفاهیم ریاضی (طبقه بندی ) : (با یک تیر و دو
نشان)
۱- آشنایی با اسمها:هر
چیزی اسم دارد:همان بازی به نوبت اسم خودشا ن را بگویند.- به نوبت اسم مادر. به
نوبت اسم هرچیزی که به ذهن می آید،یا ازسوی مربی پیشنهاد می شود ، بگویند. (این
بازی ازاول سال حدودیک ماه ،و از ساده به مشکل،و روزی حدود10 دقیقه شروع می شود بطوریکه
بچه ها از این بازی خسته نشوند.
۲ – طبقه بندی : طبقه بندی اسمهای آموخته شده مثل اسم حیوانات . اسم
گلها و اسم میوه ها و… هرروز بعنوان مسا بقه و حدود۱۰ الی ۱۵دقیقه تا نوآموزان با قرارداد بازی آشنا شوند، و به آن اهمیت قایل
شوند ، وجهت یادگیری و رقا بت با دیگرا ن
تلا ش لازم را انجا م دهند.
۳ – با نازگفتن اسمها :برای سهولت درک نوآموز ،بازی ازساده ترین حا لت
شروع می شود:-هر کس اسم خودش را با نا ز بگوید. یعنی از ساده ترین حا لت برای کودک
.تا همه بدون نگرانی و ترس در بازی شرکت کنند. منظور از این عمل کشیده گفتن کلمه
است ، تا نوآموزان ضمن آشنا یی با قرار داد با زی،که بتدریج مشکلتر خواهد شد، با
سیلا بل ها (یا بخش ها = هما ن تنا ظر یک بیک عضوهای دو مجموعه میبا شد،و موجب
تقویت املا نویسی نیزخواهد شد. آشنا شوند.ریا ضی پیش نیا زدرس زبا ن آموزی است .)
یک کلمه ها و طرز تلفظ صحیح آن آشنا شوند. (حدود یک ما ه و شا ید برای غیرفارس زبا
نها قدری بیشتر , هرروز — دقیقه ،تا کودکا ن نیز بتدریج ونا
چار به آن اهمیت بدهند. )
۴ – تاکید برهمانقدری :به اندازه سیلا بل ها کف نیز بزند ؛ازاین به بعدهرکس
ضمن گفتن اسمها (ازسا ده به مشکل ، ابتدا اسم خودش ،بعد اسم مثلا مادرش و بعد اسم
حیوانا ت وگلها و…) که کشیده یا با نا ز میگوید، کف هم بزند.(تا باتعداد کف زدن
بتدریج بابخش های کامه آشناشود.حدودچندهفته،روزی حدود۱۰ دقیقه مسا بقه، تاباشنا خت اشکا لات
نوآموزان،جهت رفع
مشکلات برنامه ریزی شود.
۵ – تاکید برمجموعه : ادامه بازی و تکرار و تمرین با اسم ؛- میوه ها-
وسا یل آشپزخانه- حیوانا ت- اسم دخترها - خیابانها – میدانها-روستاها
و…تا درست کف زدن برای کودکا ن سا ده بشود.وآنها مها رت کا فی راکسب
نما یند.
۶ -ادامه همانقدری
وفرصت شمارش:استفاده از انگشت برای نمایش هما نقدرکه کف زده است.دراین مرحله بعدازکشیده
گفتن وسیلابل کردن اسمها وکف زدن ،تعدادکف زدن راباانگشت نشا ن بدهند.مثلا کلمه رضا،
با ناز میشود:(ر، ضا) ولذادو بار کف میزند،وحا لابا یستی با۲ انگشت دست راست
یا دست چپ (با تعیین مربی) بدیگرهمکلاسیها نشان بدهد.
۷ – تاکید برسیلابل : دراین مرحله مربی نوآموزان را سا کت کرده، بازی
را با کف زدن شروع میکند. مثلا ۳ بار کف میزند وچند لحظه مکث مجددا ۳ بار واین عمل
چندبارتکرارمی شود. وبعد ازجلب توجه نوآموزان ،از آنها هم می خواهد مثل او (۳ تا ۳ تا ) کف بزنند.
وقتی همه همراه شدند ، مربی ازآنها میخواهدکلمه یا اسمی را پیدا کنند،که ۳ سیلا بل داشته
باشد.و…. روزهای بعد همین بازی تکرار میشود .ویا اسمهای ۲ یا ۴ سیلا بلی بازی
ادامه پیدا می کند.زما ن و تکرار این با زی ها بستگی به آمادگی های نوآموزان ومشکلات
،وچگونگی حل این مشکلات خواهدداشت. شایدحدود یک ما ه وحتما”با کسب اطمینا ن از یا
دگیری کودکا ن،والبته باپیشگیری از خستگی ودلزدگی نوآموز.واین هنرمهم مربی عزیز
استکه بازیهارا بدرستی برنامه ریزی ومدیریت کند.
۸ – تاکید بر صدای اول ( صداشناسی ) : باز هم از سا ده ترین اسمها .ابتدا
هرکس اسم خودش،که خوب به آن تسلط دارد. طبق مراحل آموخته شده قبلی(با نازگفتن--کف
زدن- نمایش با انگشت- و..)،اینک بایستی صدای اول اسم خود را تلفظ نما ید. و بالاخره
بعدازیادگیری صحیح وتلفظ صدای اول اسم خودش ،به تشخیص وبیان صدای اول اسم دیگران
ویا هرکلمه دیگر مثل بازیهاو تمرینهای گذشنه که مربی ازساده پیشنهادمی کند،می پردازد.
۹ – مسابقه تاکید،هم بر صدای اول وهم بر تعداد سیلابلها : مثلا مربی
با صدای سسسسسس ، ۲ تا ۲تا کف میزند.وتکرار می کند. یعنی اسمی که ۲ بخش داشته با شد
و با صدای سس شروع بشود. مثل؛سینا،سوسن،سبد،ساعت و... .این بازیها
وفعالیتهابمنظورآموزش کامل چندین حلقه یا دگیری پیش نیا ز شنا خت دقیق کودک وایجاد
آما دگی یرای نوشتن در آینده نه چندان دور برنامه ریزی می شود.وبازی باکف زدن ۳ تایی وبا صدای
مممممم بمنظورآشنایی باکلماتی مثل؛محمد،مرتضی،مصطفی و... ادامه پیدا میکند.ودرصورت
نیاز وامکان بازیها مشکلترهم می شود.
ه - آشنایی با مفاهیم ساده هندسه:
هدفهای مرحله ای معرفی مفاهیم
هندسه در دوره آمادگی وکلاس اول, بازی با قوطی ها یا کار روی انواع قوطی ها
(حداقل هفته ای۱ ساعت)
۱- جمع آوری قوطی:جمع
آوری قوطی دراشکا ل مختلف دراندازه های معقول. مثل قوطی کبریت ، قوطی داروها و… ،بی خطروتمیز و… که باهمکا ری همه نوآموزان واولیاء
، ازمنازل ،کارگاه ها،داروخانه ها وفروشگاه ها جمع آوری کرده و مناسب ترین آنهارا
برای برمی گزینیم. بمنظورکار با قوطیها امکانات دیگری مثل قیچی،چسب،وسایل رنگ
آمیزی و... نیزموردنیازخواهدبود.
۲- طبقه بندی قوطی ها
براسا س شکل: جمع کردن قوطی های هم شکل درکنارهم.هرگا ه قوطی جدیدی اضافه میشود،جایش
مشخص می باشد. تابتدریج ازانواع قوطی ها ،چندین نمونه ،آنهم بطور منظم وطبقه بندی
شده دراختیار داشته با شیم.
۳- نامگذاری قوطی ها : مکعب ومکعبها – استوانه واستوانه ها – هرم و… -چون یکی از با زی های مهم ما،هر چیزی اسم دارد،می با شد. اصولا با یستی آشنایی با هرشی ،با نا م آن شی همراه با شد.تا درمراحل بعدی رشدو یادگیری ، مثلادرمرحله طبقه بندی ، با توجه به ویژگی ها ی کوچک وبزرگ آنها، مفهوم کلی آن طبقه و طبقات کوچکترو بزرگتررا میسر سازد.
۴- شبیه سازی : ابتدانوآموزان
یک قوطی ساده مثل قوطی کبریت را ،با اشیاء دیگر،(اشیائیکه کودک درمدرسه،منزل
و..باآن آشناشده است.) مقایسه و یرای آن شبیه پیداکند.ویا قوطی کبریت را به آن
تشبیه کند. آنگا ه قوطی کبریت را با حا لتهای مختلف(درمسیرخلاقیت) درنظرگرفته
بنمایش بگذارد.ودرادامه ازآن قوطی همان شی ساخته شود. که میتوان از آن تخت خواب ،
ویا کا بین ویا تلویزیون ویا کمد یا آپا رتما ن طراحی نموده وپس ازدرست کردن، آنرابه
نما یش بگذاریم. و یا بااستفا ده از پوست گرد و یا دکمه در سایر چیزهای متفاوت
دیگر(وسایل اضافی خیاطی و...منازل و...)، وسایل و اشیاء مختلف را طراحی و ارائه
نمائیم. دراین نوع فعالیتها ،اولا قدرت تشبیه یک قوطی بیک وسیله ، وثانیا هنروسلیقه
خلق آن شی یا وسیله، وثالثا تمرین وتلاش ، وهمچنین بکا ر گرفتن حوصله ودقت، و با
لاخره بدست آوردن نتیجه واحسا س موفقیت،مورد نظر می باشد.چه بسا دراین زمینه ازسوی والدین هنرمندنیزکمکهای موثری
بشود.بهرحال با هفته ای ۱ ساعت ، وبا استفاده از وسا یل کمکی مورد نیا ز دیگرکه ازقبل آماده
شده ،مثل: چسب-قیچی-کاغذهای رنگی وماژیک ،ازقوطی کبریت وهمچنین ازقوطهای دیگر
اشیاوامکانات مختلفی راتهیه ودربازیها مورداسفاده قراربدهیم. گاهی می توان بابریدن
ازکاغذهای رنگی به اندازه دیوار ودر وپنجره و... وچسباندن آنها به قوطی موردنظر
ساختمان یا اتوبوس یاهرشیءدیگررا بصورت زیبا تهیه وبنمایش گذاشت.
۵- طراحی : درمسیرخلا
قیت،باتوجه به شناخت تدریجی انواع قوطیها،ازنوع مقوایی،پلاستیکی ازیک سو ،وهمچنین
آشنایی باابزارو وسایل مورد درمنزل و مدرسه وفرشگاه ها و...،البته بادرک صحیح
موقعیت نوآموزان به تهیه ابزارمختلف مثل بیل،کف گیر،خاک انداز،آب پاش،قیف و...می
پردازیم.این عمل بابریدن قطعه ای ازقوطی مناسب کار،ویا چسباندن آنها بیکدیگر وسایل
موردنظر بسادگی برای با زیهای کودکا ن،یاحتی انجا م کاری،تهیه کرده ومورداستفا ده
قرارمی دهیم.وبالاخره زیباترین ومناسبترین را درجای مخصوصی بنمایش می
گذاریم.مثلا درمحل مناسبی ازکلاس مرتب می چینیم.یا آویزان میکنیم.
۶- آشناشدن
با اجزاء قوطی ها : رنگ آمیزی انواع قوطی ها , درهمان هفته ای ۱جلسه فعالیت ویژه
مفاهیم هندسه. بمنظورآشنایی نوآموزان
بامفاهیم رویه( یاسطح،کف،یا وجه)،ولبه(یاخط،یال،پاره خط،ضلع)ونوک(یا راس،نقطه)و
کنج(یاگوشه،زاویه) ودرازا (طول)و پهنا (عرض)و بلندا (ارتفاع)و
همچنین مفهوم گنجایش یاظرفیت که چقدرجادارد؟ ومفهوم حجم یاچقدرجا می گیرد؟ درمیان
بازیها و فعالیتهای آموزشی فوق الذکر با قوطیها،بازی یا فعالتیهای دیگری را بشرح زیر دربرنامه
های آموزشی می گنجانیم:
الف- بازی باانگشت لمس کن:درفرصتی مناسب،حتی شاید برای رفع خستگی بچه ها، ازآنهامیخواهیم با چشم باز وگاهی باچشم بسته رویه ها،لبه ها، نک های وسایل مختلفی مثل میز،کیف،دفتر،مداد،وهرشی مناسبی که درکلاس قابل بهره گیری باشد.لمس کرده و به پرسشهای مربوط پاسخ دهد.و پس ازچندبارتکراروشناخت دقیق این موارد،به لمس گوشه ها نیزتوجه خواهدشد،هریک ازنوآموزان درفرصتهای زمانی(در روزها وهفته هاوبارهاوبارها)،وتجربی(ضمن بازی وفعالیتهاواجرای دستورها) فرصت موردنیاز خودرا،با برنامه ریزی دقیقی که مربی محترم درکلاس به اجرا می گذارد،برای کشف ودرک مفاهیم ارائه شد،بدست می آورد.
ب- رنگ آمیزی: تعدادی ازانواع قوطی(مکعب،مکعب مستطیل،استوانه،مخروط،هرم ،منشور و..)،البته بتعدادموردنیاز،یعنی اگرآموزش انفرادی(هرکس به تنهایی قوطی خود را رنگ کند) درنظرباشد،بتعدادنفرات،واگرآموزش گروهی(2یا3نفرباهم همکاری کنند) لازم باشد،قوطی بتعدادگروه ها، واگرآموزش کلاسی انتخاب شود،آنگاه ازهرنوع قوطی 1یا2مورد لازم خواهدبود.و نوآموزان درهمان هفته ای یک ساعت که درس هندسه دارند، درهرهفته که نوبت کارباقوطی میشود،فقط یکی ازموارد راکه مربی تغیین میکند رنگ می زنند،وبرای خشک شدن درجای مناسبی نگهداری می شود.برای رنگ کردن قوطیها 4 رنگ از مواد رنگی قابل استفاده درکلاس ؛ رنگ زرد برای رویه یاسطح،ورنگ آبی برای لبه ها یاضلع ، ورنگ سیاه برای نک هایا نقطه و یا راس ها،ورنگ قرمز برای گوشه های قوطی مورد استفاده خواهدبود. هفته اول رویه ها،هفته دوم لبه ها،هفته سوم نوک ها،وچندهفته بعدگوشه های قوطی رنگ شده،والبته بعداز هرنوبت رنگ کردن قوطیها درجای مناسبی برای خشک شدن نگهداری می شود.تا درجلسه بعد خشک شده وآماده رنگ شدن مورد تازه باشد. پس ازاین بازیهاو آشنایی باسطح،خط،و... موقع آن میشودکه در مورد قوطیها پرسشهای دقیقتر بشرح زیرمطرح ذهن کودک را به تفکر وشناخت وپاسخگویی وادارنمودکه برای همه تازه گی داشته باشد.این پرسشهانیزازساده ترین آغاز می شود: -رویه هاچه رنگی هستند؟ - لبه این قوطی چه رنگی است؟- نوکها باچه رنگی مشخص شده است؟و.... .آنگاه پرسشهای دیگر: - کدام قوطی لبه ندارد؟ - کدام قوطی فقط 2 لبه دارد؟ -کدام قوطی 1 نک دارد؟- آن قوطی که 1 لبه و1 نوک دارد چه نام دارد؟-کدام قوطی 6 لبه است؟- کدام قوطی 4 نوک دارد؟و... .
7- قیچی کردن قوطیهات(تهیه مهره های منطقی تدریس جدید)(:بمنظورتهیه اشکال هندسی مثل مربع،مثلث، مستطیل و... ازقوطیهای مناسب برای قیچی زدن توسط کودکان آماده می شود. تاپس ازفعالیتهای طبقه بندی همشکلها، وتکراربازیهای لمس کن (رویه ،لبه ها،نوک هاو..)،وتکرارفعالیت آموزشی رنگ کن(رویه هابازرد،لبه هاباآبی،و...).وبعدازهر یک ازفعالیتها بحث وگفتگویا پرسش وپاسخ ،مفاهیم فوق ازطریق دیگر موردتوجه ودقت قرارمیگیرد.
8- تهیه تابلو نقاشی : پس از قیچی زدنهای مرتب وفراوان ،ودراختیاربودن انواع شکلها(مربع،مثلث،و..)،دراندازه های کوچک وبزرگ،روزی مناسب می نشنیم وبکمک بچه هاوبافن چسباندن همان شکلهای مقوایی بریده شده،برروی صفحه کاغذی یاداخل یک سرجعبه شیرینی، به تهیه وخلق تابلوهایی زیبااز خانه،درخت،گل، گربه،پرنده و.. می پردازیم.تابتدریج شناخت ومهارت کودک مسیر رشدوپیشرفت ساده ای پیشرو پیداکند.
9-ماکت سازی: مربی طرح های ساده ای مثل طرح یک کوچه یامحله،طرح یک منزل 2 اتاقه وآشپزخانه،که درنظردارد،باانتخاب وچسباندن قوطیهای مناسب وپیاده کردن ونمایش آن محله یاخانه به بازیها وفعالیتهای آموزشی وزن وارزش تازه میدهدوباکمک آنها باین بازیها ادامه میدهد.
10-معرفی دور یا محیط شکلهای هندسی: برای معرفی محیط یا دور،علاوه بر رنگ کردن ضلعها یا یالهای شکلها و تاکید بردور،یا دورتادور، باانگشت دورتا دورهرشکل را لمس کند.ویا محیط شکل مقوایی را بدوستانش نشان بدهد،وتوضیح دهد؛محیط آن شکل ازچندیال یاضلع تشکیل شده است.علاوه برآن بازی با نی نبزپیشنهاد می شود.تعدادی نی مقاوم بادبادک بچه ها، ویا نی نوشا به خوری ،در3 رنگ زرد و آبی وسرخ تهیه می کنیم. و نیهای زرد را به قطعه های 5 سانتی، نیهای سرخ را به قطعه های 4 سانتی و نیهای آبی به قطعه های 3 سانتی بریده و داخل یک جعبه نگهداری می کنبم. وگهگاه باکنارهم قرار دادن آنها شکلهای مختلف هندسی را میسازیم .و درفرصتهای مناسب طبق برنامه ،ازنوآموزان می خواهیم(انفرادی،یاتیمی)باتعدادی نی که دراختیاردارند،طبق دستور مربی شکل بسازند. مثلا یک بار هر شکلی که خودمیخواهند بسازند و به پرسشها پاسخ دهند.یک بار همه مثلث بسازنندوآماده پاسخ به پرسشها باشند.ویا چند الگو تعیین شده رابسازند،و به پرسشهایی که مطرح خواهد شد،فکرکنند وآماده پاسخ باشند.ودرهرجلسه بازی کارهای خوب و نمونه را با نخ یا سیم مناسب کار، بهم متصل کرده ودرنمایشگاه نگهداری می کنیم.
11-معرفی
مساحت: ارائه مفهوم مساحت قدری دشوارمی باشد. بدین منظور پیشنهاد می شود ازبازی
مفروش کردن که برای نواموزان آشنا وقابل فهم است استفاده شود.وسایل لازم برای این
بازی عبارتند از؛ورقهای روزنامه،دفتر،کتاب،مستطیلهای هم اندازه، وموثرتر و فنی تر
ازهمه مربعهای هم اندازه برای مفروش کردن موقعیتهای متناسب هریک ازاین واحدها، مثلا
باورقهای روزنامه قسمتی ازکلاس مفروش شود.وتعداد ورقهای استفاده شده شمارش وگزارش
شود. بادفتر ویا باکتا ب،روی میزمفروش شودوشمارش وگزارش بشود.وبا مربعهای مقوایی
کوچک،روی جلدکتاب یا دفترمفروش وکم کم اصطلاح اندازه گیری بکارگرفته شود.
کارآموزش به نوآموزان درسنین اولیه قدری
سخت(همراه با صبروحوصله، دقت وکنترل برنا مه ریزی)، ولی قطعا ما ندگار و ارزشمند و
نقش آفرین خواهد بود.
منابع آماده و در اختیار :
- بازی های هدفدار ریاضی
- آموزش ریاضیات قبل از دبستان
- کتاب های روش تدریس ریاضیات آمادگی 1 و آمادگی2