(لا تقسرو اولادکم الا آدابکم ، فا نهم مخلوقون لزمان غیر زما نکم)

    فرزندان خود را با آینده نگری و برای زندگی در آینده آماده کنید.آنها فرزندان زما ن خود هستند، وباید متنا سب با زما ن حال، وبرای آینده مهارت های لازم وضروری را بیاموزند.

(ازفرمایشهای گهربار مولی الموحدین ، امیرالمومنین امام علی علیه السلا م)

– (ازشرح نهج البلاغه ،ابن ابی الحدید,صفحه۲۶۷،چاپ اسماعیلیان)

 
( العلم فی الصغر،کا لنقش فی الحجر ) 
یادگیری درکودکی چون نقش برسنگ ماندگار و کارآ و موثر است.

تعلیم وتربیت اسلامی _   استادشهیدمطهری.

   بررسی مختصر از عقاید و تجارب و نظریه های برخی پژوهشگران علوم روانشناسی تکوینی و تعلیم و تربیت :

   حساسترین و اثر بخشترین و درعین حا ل سا ده ترین وکم هزینه ترین دوران آموزش وپروش کودک،توجه به ۲دوره:۱- کوتا ه مدت (۹ما ه با رداری وپرورشهای اولیه و…).و۲- بلندمدت (۹سا ل ، سنین اولیه زندگی ومها رت جویی واستعدادپروری). تاحدودکلاس چهارم- پنجم ابتداییمی با شد. هریک ازاین دوره ها خودشامل مراحل کوچکتری نیزهستند،که فرصتهای منحصر به فردی راجهت آموزش وپرورش صحیح وهدفمندکودکا ن تدارک ودراختیا ر والدین و مربیان قرارمیدهند. ازدست دادن این فرصتها جبران نا پذیر است.

    استاد سخن سعدی:

هرکه د رخرد یش ادب نکنند = د ر بزرگی فلاح از او برخا ست.
چوب تررا,چنا ن که خواهی ,پیچ = نشودخشک ,جزبه آتش راست

    استاد سخن سعدی :

     ژان پیاژه (1960) ; انسا ن برای رسیدن به خود کفایی، به طولانی ترین دوره ی رشد و یادگیری نیاز دارد. ( حدود 18سال ). تحقیقا ت منظم وپی گیری بر روی طرز تفکر و رشدقوای ذهنی کودکان فرانسوی وسویسی انجام داده است. نمونه کارها و پرسشها ونتایج و پیشنهادات خود را منتشر کرده است. به نظر پیاژه رشد قوای ذهنی کودک , طی 4 مرحله پیوسته بهم صورت می پذیرد :

    1- مرحله حسی-حرکتی (0-2 سالگی); آغاز زندگی غریزی , گرسنگی, درد, تشنگی, واکنش گریه و... تا شرطی شدن ساده و اولیه , و بعدها آموزش مهارتها براساس شرطی فعال و..., . 

    2- مرحله تفکر پیش عملکردی (2-5یا6 سالگی): دوران خود محوری و سطحی نگری, که با واقع بینی فاصله دارد ,و مسیری با بازی وآزمایش وخطا, برای ورود به دوره واقع بینی میباشد.( دوره قبل از دبستان). 

   3- مرحله تفکر عملکردی (5-12 سالگی); دروان آموزش ابتدایی, دوره ورود تدریجی به واقع بینی و تلاش به تفکر و درست اندیشی بر اساس تجربه ها , و برخورد فیزیکی با واقعه های زندگی و تجزیه وتحلیل و دست آوردهای جسمی و ذهنی خودش , پرسشگری و تیزبینی و کاوشگری و....  

   4- مرحله تفکر انتزاعی ( از 10تا 18 سالگی ) :و..., توانایی تفکرات انتزاعی و صوری, تعقل _تخیل و آینده نگری ,استدلال قیاسی و تبین مفاهیم (تفکر فرضی-قیاسی),دلالت به مرحله رشد شناخت یا تفکر واقع بینانه, نوجوان دارد. اگر کودک ونوجوان ,این دوره های مهم تحول شناختی را بخوبی و با فرصت گذرانده باشد, قاعدتا درسنین 17 تا 20 سالگی به بلوغ فکری می رسد. 

   نظریه پیاژه به این سؤال که کودک چگونه توانایی سازگاری با محیط را کسب میکند؟ میگوید; کودک ازطریق تعامل بامحیط (کنش و واکنش بین اورگانیسم و محیط یا تعامل بین هوش سیال و حیطه های یادگیری درمحیط) یعنی آنچه که در خانواده ,محیط زندگی وشرایط زمانی و شرایط مکانی و واقعه ها و  ... موجود است, بصورت جذب وتطابق انجام میشود, بامحیط زندگی به سازگاری می پردازد.لازم به ذکراست که,منظور از جذب :(به نمایش گذاشتن مهارتها و توانمندیها),کوششی است که فرد در تغییر دنیای بیرون در جهت سازگاری بادنیای درون خود انجام میدهد( مشکل یا نیاز پیش آمده را باتوانمندی ها مهارتهای خود حل میکند ).و منظور از تطابق:( نوسازی توانمندیها و مهارتها ) , کوششی است که کودک در تغییردنیای درون خود, مهارتها و کمبود های خود را در جهت سازگاری وتطبیق وهماهنگی با دنیای برون ,یا همان فضای هندسی وشرایط محیطی انجام میدهد.( یعنی کار وکوشش وتمرین درجهت کسب مهارتهای لازم وافزایش توانمندیها برای رفع نیازمندی ها ویا حل مشکل جدید پیش آمده خود کسب نماید.). قطعا شرایط مکانی (قاره و کشور)و محیطی (نژاد و شهر و امکانات محیط.)و... همچنین شرایط زمانی و... و آثار مثبت ومنفی آنها که بعضا غیرقابل اغماض هستند, به تفاوتهای فردی نوجوانان دامن میزنند.و تاثیر چشمگیری خواهد داشت.

  این تحقیقات و نظریه ها , توجه و عدم توجه به آنها , برنقش سازنده و یا متاسفانه مخرب والدین و مربیان و مسئولین تاکیددارد. آنهایی که صاحب تجربه و مهارت و عمری  هستند , قطعا به این باور رسیده اند, که آموخته ها و عادتهای هرکس , یا بهترین خدمتکار و یاور  مددکار او , و یا , بدترین ارباب  و برده دار و... بی نام و نشان او میباشند . این ذهن ماست که شر را به خیر مبدل میکند. و غم و شادی و فقر و ثروت می آفریند. همه میدانیم; ترک عادت موجب مرض است. آیا میتوانیم سعادت و خوشبختی را در درون خود , به کمک عادتها و مهارتهای نیک و پسندیده ( علم , عشق , عمل ) , جستجو کنیم . نمونه ساده مرد علم وعشق وعمل ; مرحوم دکتر مرتضی شیخ , در مشهد.) 

چه خوش گفت پیغمبر راستگوی = ز گهواره تا گور دانش بجوی

   تاکید برمهارتهای لازم وضروی نونهالان (فرزندان) برای زندگی با نشاط و پرامید ولذت بخش , بشیوه های فردی (تنهایی=امتیاز فردی),تیمی (2, 3 نفره=امتیاز تیمی) و جمعی (بچه های یک کلاس باهم - حتی باهم بودن فراگیران 2 کلاس=امتیازجمعی) , از خانواده ,فامیل , مدرسه و... الی جامعه , البته ازسنین اولیه , بصورت بازیهای متنوع تا زمانیکه بازیها اهمیت کار پیدا کنند, و تبدیل به کار هدفمند شود, و بتدریج به مهارتهای ضروری زندگی , آنهم متکی بر قانون و قانونمداری در خانواده و اجتماع `پای بتد باشد.

خشت اول چون نهد معمار کج = تا ثریا میرود دیوار کج

رشد ذهنی,جسمی, عاطفی, اجتماعی و شخصیتی کودکان,و مهارت آموزی آنها در 6 سال اول زندگی ( دوره حساس آموزش قبل از دبستان ) از حساسیت ویژه ای برخورداراست. و آثار متاسفانه منفی آن, کلیه تلاش های مربیان را تحت تاثیر قرار میدهد. نمونه قابل یررسی , مطالعه زندگی دو خواهر ( آمالا و کامالا ) که درحدود 90 سال پیش, ودر سنین اولیه توسط گرگ ها در جنگلهای  میدناپور هندوستان تربیت شده و در زمانیکه خواهر کوچک تقریبا 3 ساله وخواهر دیگر تقربیا 7 ساله بوده , این دخترها کشف و توسط دانشمندان علوم تربیتی مورد توجه وبازآموزی ,آموزش و پرورش قرار گرفته است, که نتایج مثبت چندانی حاصل نشده است . علاقمندان به جریان زندگی و رشد این دو دختر و نتایج زحمات گروه استادان علوم تربیتی درکشور هندرا , ازمنابع معتبر استفاده کنند. البته دو خواهر آلمانی نیز با وضعیت مشابه قابل توجه و مطالعه می باشد .

   بازیهای برنامه ریزی شده و هدفمند به روشهای فردی, تیمی, وجمعی ضمن مسیر مطمین رسیدن به اهداف مورد نظر آموزش وپرورش کشور میباشد,موجباب تاکید و آموزش نیازمندانه به همکاری و همفکری وهم یاری و تعامل وگفتگو , وصبوری و رعایت حرمت واحترام و نظم و نوبت و عدالت وقانونمندی و...(تاکید برفرهنگ باهم بودن, باهم زیستن, باهم ساختن, باهم فکر کردن و... ) فراهم شود. وشاید ازاین طریق فراگیر نو پا , فرصت کمتری برای من شدن داشته باشد. واز خودبینی و خودخواهی و... همه چیز برای من , همه درخدمت من ( انسانهای خودمحور وخودپسندو خودبین و... که دیگران را ابزار و وسیله ای  برای رفاه و پیشرفت خود میدانند.دیدگاه استعمارگران) پیشگیری شود.

   در این دوره حساس, آموزش فعالیتهای هنری و ورزشی و نقاشی و شعر و موسیقی (درسطح فراگیران ) بسیار ضروری و تاثیرگذار میباشد. و درکنار این فعالیتهای هدفمند, غفلت از بازیهای هدفدار ریاضی , که براساس مفاهیم جدید ریاضی, (جورج کانتور بنیان گذار نظریه مجموعه ها ومفاهیم کلیدی مرتبط با آن) , بازیهایی که ضمن فعالیتهای جسمی و ذهنی کودک . ذهن او را هدفمند مدیریت میکند ,تا به شیوه کاوشگری فعالانه و آزمایش و خطا در مسیر بازی , با مفاهیم بنیادی ریاضی آشنایی پیدا کند و ذهن را به تفکر و تعقل و نظم پذیری و قانمونمندی ورعایت حق وحقوق, هدایت و بصورت عادت در رفتار و گفتار فراگیران به نمایش بگذارد , به معنی بی توجهی به اهمیت و تاثیر گذاری مفاهیم ریاضیات پایه در آموزش و پرورش ذهنهای خلاق و مبتکر آنهم در سنین اولیه و حساس ترین زمان شکل گیری تفکر و تعقل محسوب میشود. و همه میدانیم و باور داریم که, بدون ریاضی و توانایی تفکر و تعقل و درست اندیشی ,آنهم دراین زمانه ودر این روزگار, نمیشه زندگی موفقی داشت.

   ارزیابی ساده از نحوه تفکر و باورها در مورد تعامل بین افراد, هم اندیشی بین اعضای یک خانواده (پنهان و آشکار), رعایت نظافت فردی و جمعی در خیابانها و پارکها, آنهم با وجود امکانات موجود در آنها, توجه به شیوه رانندگی درخیابان وجاده و حتی پیاده روها و... وهمچنین نحوه پارک کردنها و..., همه بیانگر من بودن , وبی توجهی به قانون و حقوق دیگران , و صددرصدایجاد مزاحمت برای همه و... آنهم نه تنها افراد معمولی, بلکه افراد به ظاهر دارای امکانات بالا و حتی صاحبان امکانات ویژه , ومهمتر اینکه , همه منتقد بی نظمی ها و بی قانونی ها و... نیز میباشد.

هرچه کنی بخود کنی , گر همه نیک وبد کنی

   مفاهیم بنیادی ریاضیات جدید(مجموعه ها وتئوری اعداد )شامل مجموعه , زیرمجموعه , اجتماع , اشتراک, مجموعه تهی و..., ضمن بازی های فردی و تیمی وجمعی, آغازی برای کاربردی کردن و بکاربستن قواعد بازی (مغاهیم بنیادی ریاضی در تفکر و زندگی) توسط فراگیران با آمادگیهای متفاوت ,ذهن آنها را در امر طبقه بندی و سازماندهی افکار و مفاهیم و معلومات در زمینه مهارتها و دروس دیگر , ازجمله زبان و  ادبیات فارسی و الفبای آن (زمینه مهم گفتگو و تعامل با دیگران توام با تفکر و استدلال) فراهم ,و مایه امید و لذت و پی گیری هدفمند آنها در فعالیتهای بعدیشان خواهد شد.

( خلاقیت فراگیران, در مداومت تجربه های مکرر و هدفمند حاصل میشود. )

   وسایل آموزشی (مهره های منطقی تدریس) در این زمینه بسیار ساده و بی خطر, ولی بمرور آموزنده , و پر انرژی و هدایت کننده فراگیران به تفکر و مشکل یابی وهمفکری وپرسشگری و همیاری وحل مشکل در بازی میباشد.البته با آغاز بازی در حد توان کودک انتخاب شود. این وسایل ساده عبارتند از 5 شکل هندسی (دایره ,مربع, مستطیل,مثلث و شش ضلعی = 5 شکل همه دراندازه متناسب) , و هرشکل در دو اندازه (بزرگ و کوچک ) , ومجموعه اشکال در سه رنگ (زرد وسرخ و آبی). که در مجموع , کل تعداد اشکال ( 5 ضرب در 2 ضرب در 3 میشود 30 عددشکل هندسی , که کودک دیر یا زود , , و درتعامل ذهنی وعملی و همیاری وهمکاری و... با همبازیهای خود کشف خواهد کرد.

( یادگیری یا نتیجه مستقیم از تجارب حسی و عملی هستند , ویا از تجزیه و ترکیب و تداعی میان آنها حاصل میشوند. ) 

   آشنایی با مهره های تدریس با ویژگی های متفاوت وکشف و درک رابطه ها و شباهت ها , و.. در روزها و هفته ها (طی زمان مورد نیاز نونهالان متفاوت , هم به لحاظ توارث و هم به لحاظ امکانات محیطی) بالاخره طی چند ماه یک امر واقعی خواهد بود. کار و بازی با مهره های منطقی به نوآموز فرصت مناسب وکافی میدهد, تا با مهارتهای لازمه تشخیص : تشابه و تفاوت (در رنگ, شکل , اندازه), و طبقه بندی و.. , ومعادل بودن, ترتیب ( چیدن وردیف کردن مهره ها بانظم وترتیب خاص ,و..) , دسته های کوچک و بزرگ و همانقدری , وبالاخره مفهوم عدد و نسبت و مفاهیم چهار عمل جمع و تفریق و ... درک و کسب نماید (البته بدون نشتن ریاضیگونه این مفا هیم). و با شوق و ذوق وتلاش وفعالیت و استفاده صحیح از توانمندی های خود را بشناسد. وبرای آینده و بازیهای بعدی, ودقت در درست اندیشی وتفکر, , و موفقیت های بعدی بیاندیشد , وحتی برنامه ریزی نماید.

( تداعی و ترکیب تجربه ها و مهارت ها در ذهن های فعال وجستجوگر , زمینه خلاقیت و نوآوری را در پیش رو خواهد داشت .)

       لطفا جهت مطا لعه نظریه پروفسو رپیا ژه و دیگران در زمینه مراحل رشد ذهنی و شخصیتی کودک ، به :

   ۱- خلا صه ومفیدبه جزوه ریاضیات پایه،استفاده ازنظریه های یادگیری (جدول های پیازه وجروم برونر وذلتان دنیس ,اریکسون و...)مراجعه فرمایید.

     ۲ – کامل وهمراه با نمونه تحقیقات آقای پیاژه وگروه ژنو به کتاب آموزش ریا ضیات قبل ازدبستان (ناشر به نشر) رجوع فرمایید.

    3 - لطفاکتاب بازی های هدفدار ریاضی , شامل ریاضیات جدید( که اکنون در دوره اول دبیرستان مورد توجه قرار میگیرد و چندان در آموزش فراگیران موفق نیست ), در دوره پیش دبستانی تا کلاس دوم ابتدایی , به پرورش قوای ذهنی , تفکر و کاوشگری همراه با بازی و تجربه , فرصتهای مناسب بکارگیری تواتنمندی های ذهنی و جسمی کودک  را فراهم میسازد , مورد توجه قرار دهید.